اثر مواد اصلاحی آلی، شیمیایی و اسید هیومیک بر برخی ویژگی های مورفو- فیزیولوژیک نهال های پسته در شرایط مزرعه

بالا بودن املاح محلول، مقدار بسیار کم ماده آلی و عدم وجود تعادل در عناصر غذایی خاک در مناطق پسته کاری استان کرمان، باعث شده است تا عملکرد این محصول استراتژیک بسیار کمتر از حد مورد قبول باشد. در این مناطق درختان سالیان زیادی از ذخیره عناصر غذایی خاک استفاده نموده اند، بدون این که به جبران و جایگزینی علمی آن ها توجه گردد. استفاده از کودهای آلی در کشاورزی پایدار علاوه بر افزایش جمعیت و فعالیت ریزجانداران مفید خاک، با فراهم کردن عناصر غذایی مورد نیاز گیاه مانند نیتروژن، فسفر و پتاسیم، موجب بهبود رشد و عملکرد گیاه می گردد. کودهای آلی علاوه بر نقش مثبتی که در اصلاح فیزیکی خاک از جمله افزایش خلل و فرج خاک، افزایش قدرت نگهداری آب توسط خاک و تنظیم رطوبت، افزایش رشد ریشه، افزایش عوامل ماکرو و میکرو بیولوژی خاک و در نتیجه بهبود خواص بیولوژی و بیوشیمیایی خاک به دلیل فعالیت موجودات زنده در قشر زراعی خاک بازی می کنند، بر بهبود شیمیایی خاک هم اثر گذار هستند و باعث افزایش مواد آلی و معدنی خاک می شوند و موجبات بهبود وضعیت تغذیه گیاه و ازدیاد محصول را فراهم می سازند. ماده آلی خاک در سمیت زدایی خاک نیز نقش بسیار مهمی دارد، زیرا با کاتیون های خاک و فلزات سنگین پیوند قوی تشکیل می دهد. یکی از این مواد آلی کودهای دامی حاصل از دامداری ها و دیگری کمپوست زباله شهری است.

از آنجایی که انباشت زباله در شهرهای بزرگ به مشکل بزرگی تبدیل شده است، یکی از راه حل های متداول آن تبدیل زباله شهری به کمپوست و استفاده از آن در کشاورزی است که علاوه بر دفع صحیح زباله های قابل تخمیر، جمع آوری این نوع زباله را نیز از نظر اقتصادی مقرون به صرفه می سازد. کمپوست زباله شهری با بهبود وضعیت فیزیکی و شیمیایی خاک می تواند در شرایط شور- سدیمی، با افزایش مقدار کربن خاک و افزایش نسبت کربن به نیتروژن، موجب افزایش هماوری ذرات خاک به ویژه در خاک های سدیمی که دارای انتشار ذرات خاک ناشی از سدیم زیاد شود، شده و به دنبال آن باعث بهبود وضعیت زهکشی و افزایش کارایی عملیات آبشویی گردد و بر روابط آب و خاک، افزایش ظرفیت نگهداری آب و موادغذایی، افزایش فعالیت ریزجانداران و آزاد سازی تدریجی عناصر غذایی پرمصرف و کم مصرف اثرات مثبتی داشته باشد. افزایش نسبت اسید هیومیک به اسید فولویک، افزایش ظرفیت تبادل کاتیونی خاک، کمک به حفظ کاتیون های حیاتی و مورد نیاز گیاه، افزایش مقدار تنفس و حجم دی اکسید کربن آزاد شده در خاک و به دنبال آن افزایش آنزیم های مهم خاک همچون اوره آز، فسفاتاز و هیدروژناز به ویژه در شریط بحرانی خاک های شور- سدیمی، می تواند کمک قابل ملاحظه ای برای حفظ حیات و رشد گیاه از طریق افزایش حاصل خیزی در خاک های شور- سدیمی باشد. از سوی دیگر اسید هیومیک قابلیت تولید گیاه و حاصل خیزی خاک را با افزایش جذب عناصر غذایی مورد نیاز از طریق تشکیل کلات های عناصر کم مصرف و در نتیجه افزایش قابلیت دسترسی زیستی آن ها و افزایش رشد گیاه و به دنبال آن افزایش سیستم ریشه و ترشحات آن، افزایش می دهد. مطالعات زیادی نشان داده اند که در ترکیبات هیومیکی خصوصیت تحریک کننده رشد وجود دارد. در این پژوهش، محققان نشان دادند که ریشه ها بیشتر از اندام هوایی تحت تاثیر ترکیبات هیومیکی قرار می گیرند. افزایش زیست توده ریشه نقش مهمی در تامین حاصل خیزی خاک هایی که مقدار ماده آلی کمی دارند، بازی می کند. آن ها دریافتند که احتمالا این اثرات مثبت به برهمکنش مستقیم مواد هیومیکی با فرآیندهی فیزیولوژیکی و متابولیسمی گیاه بر می گردد. اسید هیومیک تبخیر را کاهش می دهد و به ویژه در خاک های خشک، با درصد رس کم، موجب افزایش ظرفیت نگهداری آب در خاک می شود و کاربرد آن در خاک موجب کاهش مصرف آب می شود که از لحاظ اقتصادی به ویژه در مناطق خشک بسیار قابل توجه است. در بسیاری از مواقع از اسید هیومیک به عنوان بهبود دهنده رشد استفاده می شود، زیرا مواد هیومیکی به ابقا و نگه داشتن عناصر غذایی حاصل از واد آلی و یا کودهای شیمیایی کمک می کنند. گچ و گوگرد از جمله مواد اصلاح کننده شیمیایی پرکاربرد می باشند که در خاک های شور- سدیمی، بسیار قابل استفاده هستند. گچ از طریق افزایش غلظت کلسیم یا انحلال کلسیم موجود در خاک، موجب جایگزینی کلسیم با سدیم تبادلی در خاک های سدیمی و شور- سدیمی می شود. کلسیم قادر است اثرات شدید سدیم را در گیاه کاهش دهد. ویژگی های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک های شور- سدیمی می تواند با کاربرد گچ با یا بدون کودهای حیوانی به عنوان اصلاح کننده، برای استفاده پایدار از خاک و بهره وری روز افزون کشت و کار و افزایش رشد و عملکرد، سودمند باشد. از سوی دیگر در خاک های آهکی استفاده از گوگرد به عنوان یک ماده اسیدزا به منظور افزایش قابلیت جذب عناصرغذایی و کاهش pH کاربرد زیادی دارد. گوگرد و ماده آلی به علت تاثیری که بر شرایط شیمیایی خاک نظیر کاهش pH دارند، موجب افزایش قابلیت دسترسی عناصر غذایی می گردند. استفاده از کودهای آلی جهت افزایش و یا حفظ حداقل حاصل خیزی خاک و افزایش عملکرد اجتناب ناپذیر است، از سوی دیگر با توجه به شرایط آهکی خاک های ایران به خصوص مناطق پسته کاری، pH خاک از مهم ترین عوامل ددر تبادل کاتیونی، حلالیت و حرکت یون ها، جذب عناصر غذایی و هم چنین فعالیت ریز جانداران خاک محسوب می شود. تحقیقات نشان داده است که اگر در جهت تعدیل pH خاک از مواد آلی و مواد شیمیایی اسیدزا استفاده گردد، به دنبال آن ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک اصلاح خواهد شد.

بر طبق نتایج این پژوهش می توان با تلفیق مواد ساده و در دسترس کشاورز و استفاده از بهبود دهنده های رشد، ویژگی های مورفو- فیزیولوژیک پسته را ارتقا بخشید. طبق نتایج به دست آمده در ویژگی های مرفولوژیک، کاربرد کمپوست باعث افزایش تعداد شاخه فرعی، کاربرد گچ موجب افزایش طول شاخه فرعی و فاصله میانگره ها و مصرف خاکی اسید هیومیک باعث افزایش ارتفاع نهال شده و بهترین برهمکنش، ترکیب گچ- کود گاوی بود که فاصله میانگره ها را ارتقا بخشید. در مورد ویژگی های فیزیولوژیک، استفاده از کود گاوی باعث کاهش تراوش سلولی، کاربرد گچ باعث افزایش کلروفیل a و گوگرد باعث افزایش کلروفیل b و کارتنوئیدها و مصرف خاکی اسید هیومیک باعث افزایش کلروفیل کل، a، b و کارتنوئیدها گردید. بهترین برهمکنش ها در این صفات شامل کاربرد کود گاوی- گچ و کود گاوی- محلول پاشی اسید هیومیک بود که بیشترین کلروفیل کل را حاصل کرد و همراهی گوگرد- کمپوست و گوگرد- مصرف خاکی اسید هیومیک به ترتیب بیشترین کارتنوئید و کلروفیل b را ایجاد نمود.

منبع:

ا. رضوی نسب، ا. فتوت، ع. آستارایی، ا. تاج آبادی پور (1396) اثر مواد اصلاحی آلی، شیمیایی و اسید هیومیک بر برخی ویژگی های مورفو- فیزیولوژیک نهال های پسته در شرایط مزرعه، مهندسی زراعی (مجله علمی کشاورزی)، دوره 40، شماره 1، صفحه 107-124.